Ko je bio Skenderbeg, borac protiv Osmanlija, čiji su brat i otac sahranjeni u Hilandaru
Kako je ličnost Đurađa Kastriota Skenderbega i pored šest vekova od njegovog postojanja i delovanja postala za istoriju aktuelna, da bi o ovoj ličnosti u skorije vreme bilo napisano nekoliko istoriografskih studija sa sasvim novim aspektima tumačenja istorijskih događaja u kojima je bio učesnik.
Ko je bio Skenderbeg, čija statua je otkrivena u Prizrenu? Đorđe (Đurađ) Kastriot, poznat u istoriji kao Skenderbeg, bio je jedna od najinteresantnijih ličnosti balkanske i uopšte evropske istorije druge polovine 15. veka, hrabar borac protiv osmanskih osvajača.
Mnogo se priča o etničkoj pripadnosti Kastriota. Samo prezime Kastriot možda dolazi od grčke reči „kastro“ koja dolazi od latinske „kastrum“, što znači „tvrđava, utvrđenje, kaštel“, što može biti u vezi sa prvobitnim kastelanstvom u Kanini; ali, možda dolazi i od toponima: dva kandidata za to postoje, selo Kastriot kod Debra, ili pak Kastrat kod Skadra.
foto: srbininfo
Albanski hroničar Muzaka: Skenderbeg bio „srpske prirode“
Albanski hroničar Đon Muzaka, pripadnik jedne od najmoćnijih arbanaških kuća u srednjem veku, piše 1510. godine da je Đurađ Kastriot bio „srpske prirode“. Neki zapadni istoričari pre dva veka su spekulisali o zetskom bratstvu Branilovića kao rodovskom ishodištu Kastriota, a nemački istoričar Franc Babinger o srpskom kefaliji Branilu kao Đurađevom pradedi govori i pre pola veka. Drugi izvori takođe govore o srpskom poreklu Pavlovog oca. Neki pominju i grčko.
Povelje Stefana Dušana i Dubrovačka povelja razjašnjavaju pitanje, da je Branilo, pradeda Đurađa Kastriota, bio kefalija „dominusa“ Aleksandra, a prethodno čelnik u vojsci cara Stefana Dušana, koji je isticanjem u vojsci dostigao status nižeg plemstva i dobio feud na reci Gardi sa kastelom „Kastri“, starom vizantiskom tvrđavom, po kome su se i nazvali Kastrioti njegovi potomci i njihova porodica (inače jedna grana roda Masareka).
Takođe „Janjinska hronika“ u istoriografiji smatrana kao verodostojan hronički dokument, daje tačno opredeljenje, da su Masareci srpsko-slovenski rod iz kraja Zagorja i mesta Zagore kod Janjine pominjani kod istoričara Prokopija još posle prvih doseljenja slovenskih skupina u VI veku. Iz okoline Janjine iz Epira, za koji Đurađ Kastriot i govori, po njegovim biografima, da mu je postojbina, je njegov rod preseljen iza Drima, etničke granice srpsko-albanske, na padine Paštrika, blizu Prizrena. Tada je Branilo, Đurađev pradeda i zabeležen kao carev čelnik, od koga je moguće dalje dokumentarno pratiti dalji genetski niz predaka do samog Đurađa Kastriota Skenderbega i dalje posle njega njegovih potomaka do današnjeg vremena.
Brat i deda mu sahranjeni u Hilandaru
O njegovom srpskom poreklu svedoče i dve povelje koje je izdao jedan od darodavaca Hilandara Jovan Kastriot, otac Đorđa Skenderbega.
Jovan je imao četvoricu sinova – Stanišu, Repoša, Konstantina i Đurađa. Jedan od sinova, Repoš, sahranjen je na Hilandaru. Na njegovom grob postavljen je natpis „Repoš Duka Ilirski”.
Na Hilandaru i grob Joakima Kastriota. Pretpostavlja se da je reč o Jovanovom ocu koji je pred smrt uzeo monaški postrig, mada je tokom svog života menjao veroispovest u zavisnosti od političkih saveza. U Hilandaru se nalaze i ostaci tzv. Arbanaškog pirga, kule koja je sagrađena novcem Ivana Kastriote.
Rođen 6. maja 1405. godine
Đurađ Kastriot — kako je sam sebe ćirilicom nazvao u jednom pismu 1450. – došao je na svet 6. maja 1405. godine, najverovatnije u selu Šine kod Debra, na porodičnom posedu. Postoji malo podataka vezanih za rani period Kastriota, ali je sigurno da je ili Đurađev deda Pavle (albanski Pal) ili Pavlov otac, sredinom XIV veka dobio od nekog srpskog vladara zemlju na upravu.
Kada se Đurađ rodio, njegov otac Jovan držao je zemlju između Lješa i Debra. Prinuđen da postane turski vazal, poslao je Stanišu i Đurađa kao taoce u Jedrene, tada prestonicu Otomanske imperije. Đurađ je prošao vojnu obuku i postao dvorjanin Murata II, prešao na islam, prozvan Skenderbegom (tur. Iskender bej, „gospodar Aleksandar“) i ratovao protiv hrišćana. Kada je 1432. izbio arbanaški ustanak protiv Osmanlija pod vođstvom Topija i Arijanita, a Đurađ bio pozvan od rođaka da se vrati kući, ignorisao je taj poziv i ostao veran sultanu.
Uznapredovao je do spahije, pa subaše, pa valije (zapovedao nad 5.000 konjanika), dobio sopstvene timare i preuzeo očeve posede (Jovan je umro kao pravoslavni monah Joakim, a sahranjen je u srpskom manastiru Hilandaru), dobio i Debarski sandžak na upravu. Uostalom, njegovo ime se nalazi u očevoj povelji iz 1426. godine kojom je ovaj donirao dva sela Hilandaru, kao i u dokumentu kojim je Jovan za sebe i svoja tri sina kupio pravo da boravi u toj svetinji.
Potpisuje se kao gospodar Albanije.
Tokom bitke kod Niša 1443. godine, kada su Srbi i Ugari pod Đurađom Brankovićem i Janošom Hunjadijem potukli Osmanlije, Skenderbeg je napustio Osmanlije sa svojih 300 najvernijih ljudi, otišavši u Kroju koju je zauzeo razvio crvenu zastavu s crnim dvoglavim orlom i počeo da se potpisuje kao „gospodar Albanije“.
Tu se vratio na hrišćanstvo, proglasio naslednikom Balšića kao gospodara Zete i Albanije, okružio mahom Albancima, Srbima i Vlasima (Albanac mu je bio protonotarijus, a pisar i kancelar Nikac Vukosalić), okupio arbanašku i okolnu srpsku vlastelu (Arijaniti, Dukađini, Muzaka, Topija, Crnojevići, Dušmani, poarbanašeni Srbi, Spanija, poarbanašeni Grci) i u Lješu na teritoriji Mletačke republike stvorio tzv. Lješku ligu sa sobom kao vojnim zapovednikom.
Bitka kod Torviola
Već leta 1444. nanosi teški poraz Turcima u Bici kod Torviola kada trostruko brojnija osmanlijska vojska upada u vešto postavljenu zamku. Ta Skenderbegova pobeda odjekuje Evropom, a on ih naredne godine ponovo mami u jednu dolinu i ponovo tuče. Naredne godine ih tuče još dva puta.
Mleci, koji su kontrolisali srpsko i albansko primorje, postaju sumnjičavi i okreću se protiv Skenderbega, te ulaze u savez sa Turcima 1448. godine. On prvo tuče otomansku vojsku i tom prilikom zarobljava Mustafa-pašu kojeg potom vraća za 25.000 dukata, a potom tuče i Mletke kod Skadra.
Zatim žuri da se spoji sa Janošem Hunjadijem koji mu je krenuo u pomoć, ali ne stiže na vreme: Osmanlije nanose težak poraz Ugarima oktobra 1448.
Opsada Kroje
Murat II juna 1450. godine na čelu velike vojske otpočinje opsadu Kroje; Skenderbeg odbranu poverava napolitanskom grofu Vrani Kontiju, ostavlja mu svega 1.500 ljudi, a sa ostatkom vojske u kojoj su pored Albanaca i Srba sada i Nemci, Francuzi i Italijani, napada turske logore i linije snabdevanja. Opsada propada oktobra meseca nakon tri neuspešna juriša i Skenderbeg uspeva da povrati veći deo teritorije.
Januara naredne godine stupa u vazalni odnos prema aragonskom Napuljskom kraljevstvu u zamenu za vojnu pomoć, a Alfonso V ga imenuje „generalnim kapetanom“. Njegov primer slede morejski despot Dimitrije Paleolog, ali i drugi albanski velikaši poput moćnog Đorđa Arijanita Komninovića (on sam to prezime koristi u prepisci sa Alfonsom V, dok ga ponegde zovu Golemi) čiju ćerku Doniku Đurađ Kastriot ženi 21. aprila u pravoslavnom manastiru Ardenica. Maja meseca u Kroju stiže odred od stotinak katalonskih vojnika, a godinu dana kasnije Alfons V šalje potkralja. Zbog toga se istoričari spore da li je Albanija bila deo Krune Aragona ili nije.
Skenderbeg 21. jula 1452. godine nanosi poraz jednoj turskoj vojsci iznenadnim jurišom, a potom forsira marš i istog dana pobeđuje i drugu. 22. aprila 1453. tuče vojsku pod komandom Ibrahim-paše:
Te godine, Đurađ posećuje Napulj i Vatikan (palata u kojoj je odseo u Rimu danas nosi njegovo ime, kao i trg na kojem se nalazi), a jula 1455. godine opseda Berat. Ova operacija propada jer Turci obećavaju predaju a onda koriste odlazak Skenderbega i uljuljkanost njegove vojske: gine 5.000 albanskih konjanika, mahom ljudi Đorđa Arijanita koji nakon toga stavlja zeta na distancu. Zatim ga izdaje sinovac Hamza Branilo Kastriot koji se vraća sultanu, dok Đorđe Strez Balšić (Skenderbegov sestrić) prodaje Turcima svoje utvrđenje. Osmanlije i Mleci pletu mrežu zavera oko njega, ali on uspeva da opstane.
Leta 1457. stiže 70.000 Osmanlija na čelu sa Isak-begom. Skenderbeg dugo izbegava bitku, a onda kad su ga svi otpisali, iznenada napada turski logor i satire ga. Pola turske vojske je ili mrtvo ili zarobljeno, skupa sa svim blagom. Hamzu šalje u napuljsko zatočeništvo, sa Mehmedom II potpisuje petogodišnji mir, a papa mu daje titulu „prvaka Hristovog“ (lat. Athleta Christi).
O proleću dve godine docnije u Kroju stiže rasprestoljeni despot Stefan Branković, a nakon sloma srpske despotovine te godine počinju njih dvojica da kuju planove o savezništvu i oslobođenju, ali od toga nema ništa. Stefan naredne godine ženi drugu ćerku Đorđa Arjianita, Angelinu, koju naša Crkva danas slavi kao Prepodobnu mati Angelinu, i oni uskoro odlaze u Italiju.
Smrt Skenderbega
Skenderbeg se skriva u planinama, beži na obalu, planira da sakupi preživele albanske velikaše u Lješu radi novog saveza, ali se razboljeva i umire od malarije 17. januara 1468. godine. Kralj Ferdinand šalje Đurađevoj udovici i sinu Jovanu pismo saučešća u kojem piše da je „Skenderbeg nama bio kao otac“ te da „žalimo ovu smrt ne manje nego smrt kralja Alfonsa“. Jovan II Kastriot (koji je oženio Jerinu Branković, ćerku despota Lazara) nastavlja očevu borbu, čak i nakon pada Kroje i Skadra, kao i njegov sin Đurađ II, izbijaju i ustanci nevezani za njih, ali su ih Osmanlije sve ugušili.
Stavovi albanskih istoričara, da je Đurađ Kastriot etnički Albanac i da su Kastrioti etnički Albanci, nisu zasnovani na argumentima, jer za to nema dokumentarnih dokaza. Čak se ni sam Đurađ Kastriot nije izjašnjavao, da je Albanac već, da je iz Epira, a Epir nije etničko odredište, već je u njegovo vreme to bilo područje na kome su živeli i Grci i slovenski doseljenici, a i albanski doseljenici. Albanski istoričari negiraju poreklo Đurađa Kastriota po Branilu, a takođe ne razmatraju ni poreklo Kastriota, kao grane roda Masareka. Do sada nisu dati sa njihove strane neki argumentovani dokazi za albansko etničko poreklo Kastriota, osim što su Kastrioti živeli u jednom periodu na albanskim etničkim područjima gde su imali svoje kneževine i Ivan otac i Đurađ Kastriot sin, krajem XIV i početkom XV i tokom druge polovine XV stoleća, što svakako ne može biti dokaz i o njihovoj isključivo albanskoj etničkoj pripadnosti, što zastupaju albanski istoričari. Srpski dokumentarni izvori o precima Kastriota sa njihove strane se apriori odbacuju, ili uopšte ne razmatraju.